Cây Thăng ma là cây gì?
Cây Thăng ma có tên gọi khác là Qủy kiếm thăng ma, châu thăng ma, kê cốt thăng ma, châu ma, tây và bắc thăng ma. Cây thăng ma có tên khoa học là Cimicifugafoetida hoặc Đại tam diệp thăng ma (Cimicifuga heracleifolia), hay Hưng an Thăng ma (Cimicifuga dahurica), thuộc họ Hoàng liên/ Mao lương (tên danh pháp khoa học là Ranunculaceae).
Cây Thăng ma thuộc dọng cây sống lâu năm, thân mọc thẳng cứng cao khoảng 1 – 2m. Lá kép nhiều lần lông chim, cụm hoa chùm, hình đầu hoặc hình chùy, hoa màu vàng trắng hoặc trắng, quả kép hoặc quả bể.
Phân bố:
Hiện dược liệu này được nhập khẩu từ Trung Quốc.
Bộ phận dùng:
Thân rễ phơi hay sấy khô của cây Thăng ma (Rhizoma Cimicifugae).
Thành phần hóa học:
Cây Thăng ma có 2 thành phần chủ đạo là Cimitin và Alcaloid.
Tác dụng – công dụng chung của cây Thăng ma:
Chữa cảm mạo phong nhiệt, sốt cao không có mồ hôi; sa giáng tử cung, ruột, trĩ,… ; mụn nhọt trong miệng lưỡi, đau răng.
Theo đông y:
Cây Thăng ma có vị đắng, ngọt, kiêm cay, hơi hàn, không độc vào kinh túc Dương minh vị, túc thái âm tỳ, vào Phế, vị. Có công dụng Hành dương, vận kinh, năng giải Tỳ vị cơ nhục gián nhiệt, tiêu ban chẩn, hành ứ huyết, tuyên độc, thấu chẩn, thăng dương, cử hãm.
Dùng với liều từ 4 -10g/ngày, dùng dưới dạng thuốc sắc để uống hay súc miệng.
Một số nghiên cứu về cây Thăng ma:
Nước chiết xuất Thăng ma có tác dụng hạ nhiệt, giảm đau, chống viêm, chống co giật, giải độc (Trung Dược Học); có tác dụng ức chế tim, làm chậm nhịp tim, hạ huyết áp, ức chế ruột và tử cung cô lập có thai nhưng lại gây hưng phấn bàng quang và tử cung không có thai (Trung Dược Học).
Nước sắc Thăng ma có tác dụng ức chế vi khuẩn lao và một số nấm ngoài da (Trung Dược Học).
Một số bài thuốc có chứa cây Thăng ma:
Trị dạ dày nóng, miệng phát nhọt, lợi lở loét, chảy máu:
Thăng ma 4g + mẫu đơn bì 2g + sinh địa, quy thân, hoàng liên mỗi vị 1,5g. Đem các vị đi nghiền thành bột. Hãm hay sắc uống.
Trị thời khí ôn dịch, đầu đau, sốt, tay chân bứt rứt, đau nhức, sang chẩn vừa mới phát hoặc chưa phát:
Thăng ma, Bạch thược, Chích thảo mỗi vị cân lấy 400g + Cát căn 600g. Cho các vị đi phơi khô, tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 12g, sắc với 1,5 chén nước, sắc đến khi còn 1 chén, gạn lấy nước, bỏ bã, uống nhân lúc còn nóng, ngày dùng 2-3 lần (Thăng Ma Cát Căn Thang – Diêm Thị Tiểu Nhi Phương Luận).
Trị quai bị:
Thăng ma, liên kiều, thiên hoa phấn, hoàng cầm, cát cánh mỗi vị lấy 8g + thạch cao 16g + ngưu bàng, cát căn mỗi vị 12g + sài hồ, cam thảo mỗi vị 6g. Cho tất cả vào sắc lấy nước uống ngày 1 thang.
Trị nhiệt miệng sinh nhọt lở:
Thăng ma 5g + hoàng liên 3g. Đem các vị đi nghiền thành bột thô, hãm hay sắc đặc, ngậm trong miệng và nuốt dần xuống.
Trị nhiệt miệng, cổ họng lở loét.
Thăng ma, hoàng bá, đại thanh mỗi vị vân lấy 5g. Cho tất cả vào hãm hay sắc đặc lấy nước ngậm trong miệng và nuốt dần xuống.
Trị dương độc mà mặt đỏ loang lổ, họng đau, nôn ra mủ máu:
Cam thảo, Thăng ma, Đương quy mỗi vị lấy 80g + Hùng hoàng 20g + Miết giáp 1 miếng to bằng ngón tay (nướng) + Thục tiêu 40g. Cho tất cả sắc lấy nước uống hết 1 lần cho ra mồ hôi (Thăng Ma Miết Giáp Thang – Kim Quỹ Yếu Lược).
Trị chứng hơi trong ngực hãm xuống, hơi thở ngắn:
Hoàng kỳ 20g + thăng ma 4g + tri mẫu 8g + cát cánh 8g. Cho tất cả vào sắc lấy nước uống. .
Trị thương hàn sau đó phát sốt rét, phát cơn không nhất định:
Thăng ma, Thường sơn, Độc tất mỗi vị vân lấy 40g, đem đi tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 16g, sắc với 1 chén nước còn 6 phân, bỏ bã, uống lúc đói. Uống xong thường bị nôn ra, có thể uống tiếp (Thánh Huệ phương).
Trị viêm họng cấp và đau răng:
Thăng ma 6g cho vào hãm hoặc sắc đặc, ngậm trong miệng khi còn nóng.
Trị thương hàn mà đã dùng phép phát hãn, phép thổ mà độc khí không giảm:
Chích thảo 20g + Huyền sâm 20g + Thăng ma 20g. Đem các dược liệu này đi cắt thành từng đoạn nhỏ. Mỗi lần dùng 20g, sắc với 1 chén nước còn 7 phân, gận lấy nước uống, bỏ bã (Huyền Sâm Thăng Ma Thang – Loại Chứng Hoạt Nhân Thư).
Trị tử cung sa:
Thăng ma 4g + Trứng gà 1 quả. Khoét 1 lỗ ở trứng gà, cho thuốc bột Thăng ma vào, đậy kín, chưng chín, đập ra ăn. ngày 1 lần, 10 ngày là 1 liệu trình, nghỉ 2 ngày rồi lại tiếp liệu trình 2.
Trị cấm khẩu lỵ:
Thăng ma (loại mầu xanh) đem sao với giấm 4g + Liên nhục (bỏ tim) đem sao cháy vàng 30 hột + Nhân sâm 12g. Cho các vị vào sắc chung với 1 chén nước, sắc đến khi còn ½ chén, gạn lấy nước uống. Cũng có thể tán nhuyễn, thêm một lượng mật vừa đủ làm thành viên hoàn, mỗi lần uống 16g (Y Học Quảng Bút Ký).
Trị phụ nữ vú sưng, trong vú có khối u:
Thăng ma, Cam thảo tiết, Thanh bì mỗi vị cân lấy 8g + Qua lâu nhân 12g. Cho tất cả các vị vào sắc lấy nước uống, uống nhân lúc còn nóng (Chứng Trị Chuẩn Thằng).
Trị tâm và tỳ có hư nhiệt bốc lên trên, miệng lưỡi lở, cuống lưỡi co (rụt), 2 bên má sưng đau:
Chi tử, Đại thanh, Hạnh nhân, Hoàng kỳ mỗi vị lấy 24g + Mộc thông, Sài hồ, Thăng ma, Thược dược mỗi vị cân lấy 30g + Thạch cao 60g. Trộn đều các dược liệu, mỗi lần dùng 12g, đem đi sắc, có thể thêm Gừng 5 lát (Thăng Ma Sài Hồ Thang – Tam Nhân Cực – Bệnh Chứng Phương Luận).
Trị dạ dầy nóng, miệng có nhọt, chân răng sưng, chân răng ra máu:
Thăng ma 4g + Đơn bì 2g + Quy thân, Sinh địa, Hoàng liên mỗi vị cân lấy 1g. Cho tất cả vào sắc chung lấy nước uống (Thanh Vị Tán – Lan Thất Bí Tàng).
Trị miệng lở loét:
Thăng ma, Hoàng bá, Đại thanh lấy với lượng bằng nhau đem đi sắc lấy nước ngậm nuốt dần (Ngoại Đài Bí Yếu).
Lưu ý:
- Khi sởi đã mọc hết, hen suyễn nghịch khí thì kiêng dùng.
- Không dùng cho người bị thương hàn mới phát ở thái dương, đậu chẩn mọc rồi, hạ nguyên bất túc, âm hư hỏa đờm.
- Không dùng đối với các trường hợp thổ huyết, chảy máu cam, ho nhiều đờm, âm hư hỏa vượng, thận kinh bất túc, khí nghịch, nôn mửa, điên cuồng.
- Thảo dược này có thể tương tác với những thuốc bạn đang dùng hay tình trạng sức khỏe hiện tại của bạn. Bạn nên tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi sử dụng cây sen.
- Những thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo, tuyệt đối không bốc thuốc theo thang hướng dẫn. Mọi thông tin chi tiết xin liên hệ thầy thuốc hoặc bác sĩ để biết thêm thông tin.
Xem thêm: Cây màn kinh!
