Nội dung chính
Cây thiên niên kiện là gì?
Thiên niên kiện thuộc dạng cây thân thảo, sống lâu năm và là một trong những vị thuốc quý được sử dụng nhiều trong đông y. Thân cây rễ mập, bò dài, thơm, khi bẻ ngang có xơ như kim.
Lá mọc từ thân rễ, phiến lá sáng bóng, phía trên màu đậm, phía dưới có màu nhạt hơn, lá dài tới 30cm, có 3 cặp gân gốc, 7-9 cặp gân phụ. Cụm hoa là những bông mo, có mo màu xanh, chiều dài trung bình từ 4-6cm, không rụng. Buồng mo dài từ 3-4cm, ngắn hơn mo, bầu chứa nhiều noãn. Quả mọng thuôn dài, chứa nhiều hạt có rạch. Cây ra hoa vào tháng 4 đến 6 hàng năm, quả chín sau tháng 4 đến tháng 5.
Cây thiên niên kiện có tên khoa học là Homalomena affaromatica Roxb, thuộc họ Ráy (Araceae) và được biết với các tên khác như: sơn thục, cây bao kim, cây thần phục.
Phân bố:
Cây thiên niên kiện là cây mọc hoang ở rừng, thường hay sống ở những nơi ẩm ướt, cạnh xuối hay dọc theo hai bên bờ khe xuối và là cây của miền núi Malaixia – châu Ðại Dương. Tại nước ta, loại cây này được mọc nhiều ở Việt Nam, phân bố rải rác khắp các tỉnh nước ta.
Bộ phận dùng:
Phần được sử dụng là phần Thân rễ – Rhizoma Homalomenae, thường gọi là Thiên niên kiện. Sau khi thu hoạch làm sạch vỏ, nhặt bỏ các rễ con, sau đó đem phơi hay sấy khô.
Thành phần hóa học có trong thiên niên kiện:
Theo các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra, thành phần hóa học có trong thiên niên kiện bao gồm các thành phần chính như: Thân rễ có khoảng 0,8-1% tinh dầu tính theo rễ khô kiệt. Tinh dầu màu vàng nhạt, mùi thơm dễ chịu. Trong tinh dầu có chừng 40% l-linalol, một ít terpineol và chừng 2% este tính theo linalyl acetat. Ngoài ra còn có sabinen, limonen, a-terpinen, acetaldehyt, aldehyd propionic.
Những nghiên cứu khoa học về cây thiên niên kiện:
Các nghiên cứu dược lý cho thấy Tinh dầu trong Thiên niên kiện có tác dụng diệt nhiều loại trực khuẩn và ức chế virus gây mụn rộp loại I (Herpes simplex virus type 1).
Nước sắc Thiên niên kiện có tác dụng thúc đẩy lưu thông huyết dịch, giảm đau và chống đông máu tương đối mạnh.
Cồn thuốc Thiên niên kiện có tác dụng chống viêm, giảm đau và kháng Histamine, chống dị ứng.
Theo đông y:
Thiên niên kiện có vị đắng, cay và tính ấm, quy vào kinh can và thận. Tác dụng giúp trừ phong thấp, khỏe gân cốt, khử hàn, trừ khí, tiêu thũng, giảm đau nhức xương khớp hiệu quả, tê bì chân tay, nhức mỏi vai gáy.
Công dụng của thiên niên kiện:
- Giúp bổ gân cốt, khử phong thấp, chỉ thống, tiêu thũng.
- Hỗ trợ chữa phong hàn thấp, nhức mỏi gân xương hoặc cơ quắp tê bại.
- Hỗ trợ điều trị thấp khớp, đau nhức khớp, đau dạ dày và phối hợp làm thuốc kích thích tiêu hoá.
- Hỗ trợ trị tê bì chân tay, nhức mỏi vai gáy và tri đầu gối đau nhức.
- Hỗ trợ trị phong hàn thấp gây nên, trị thắt lưng và đầu gối lạnh đau, trị chân co rút tê bại.
Một số bài thuốc từ cây thiên niên kiện:
Chữa đau bụng kinh:
Sử dụng Thiên niên kiện, Rễ bưởi bung, Rễ bướm bạc, Gỗ vang, Rễ sim rừng, các vị bằng nhau. Sắc uống.
Chữa dị ứng, mẩn ngứa, lở sơn:
Sử dụng Thiên niên kiện, Sả, Gừng mỗi vị 10g. Sắc uống trong ngày.
Chữa thấp khớp, đau nhức xương:
Thiên niên kiện, Dây chiều, Kê huyết đằng, Đan sâm, Thục địa, Xích thược, Thổ phục linh, Độc hoạt, Khương hoạt, Tang ký sinh, Đỗ trọng mỗi vị 12g; Đảng sâm 20g, Hoài sơn 16g, Ngưu tất 10g, Nhục quế 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
Bài thuốc chữa mụn nhọt, mụn độc:
Đem lá thiên niên kiện tươi giã nát, trộn đều với muối hạt rồi đắp lên đầu mụn. Thực hiện mỗi ngày đến khi mụn tịt.
Bài thuốc ngâm rượu chữa bệnh từ cây thiên niên kiện:
Sử dụng 1kg củ thiên niên kiện; Ngưu tất, câu kỷ tử, hổ cốt mỗi loại 100g, 2 lít rượu trắng nặng trên 40 độ, 1 bình ngâm. Đem các nguyên liệu trên rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô, sao vàng hạ thổ. Sau đó ngâm các nguyên liệu với rượu trong vòng 1 tháng là có thể sử dụng được. Mỗi ngày uống 1 chén nhỏ trong bữa ăn. Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp từ mặt trời.
Lưu ý!
Những thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo, tuyệt đối không tự ý bốc thuốc theo thang hướng dẫn. Để biết thêm thông tin cụ thể vui lòng tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi sử dụng.
Không nên sử dụng làm thuốc hay ngâm rượu thiên niên kiện với số lượng lớn vì có thể gây ngộ độc.
Các triệu chứng ngộ độc dễ bắt gặp là đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, ngất xỉu.
Nên sử dụng tối đa khoảng 10g thiên niên kiện cho mỗi thang thuốc.
Người âm hư nội nhiệt, táo bón, nhức đầu không nên dùng.
Không dùng cho người âm hư hỏa vượng, mồm khô, họng đắng.
